Retorica & Musica
In het kader van Amateurama, op zondag 24 april 2019 om 20u
Is zingen een overtreffende trap van spreken? Of is goed spreken eigenlijk een vorm van muziek? Wellicht zijn beide correct. Redenaars en zangers betoveren oren, treffen geest en hart, met hun stem als enige middel. Wat ze ten gehore brengen, of het nu gaat om een lied of een toespraak, is bovendien vakkundig geconstrueerd en uitgevoerd, zelfs al meent het publiek dat de spreker zijn woorden ter plekke verzint, of de zanger staat te improviseren. Beiden hebben vaak uren geoefend op de trefzekere spontaniteit waarmee ze hun publiek bespelen.
Niet verwonderlijk dus dat een koor en een groep redekunstenaars elkaar vinden voor een programma rond de gedeelde kracht van muziek en retoriek. Deze productie is een reis die het hele spectrum bestrijkt van wat mogelijk is met de menselijke stem, en leent daartoe vooral het oor van het publiek, en wie weet ook uw stem...
Het Leuvense kamerkoor Florilegium en Toastmasters uit Leuven lieten zich inspireren door de Romeinse redenaar Marcus Tullius Cicero, een van de grondleggers van de retoriek, en verkennen diens bekende redevoerstramien in tandem met componisten die werken schreven van een uitgesproken retorisch karakter, zoals Orlandus Lassus, Johannes Ockeghem, Josquin Deprez, Étienne Moulinié en Johann Kuhnau.
Over de retoriek
De Romeinse redenaar Cicero blijft een van de grondleggers van de retoriek. Zijn theorie dat een goede spreker zich houdt aan een stramien van vijf fases was ook bij muzikanten bekend. Meer zelfs, bepaalde van deze fases hebben hun sporen nagelaten in de muzikale terminologie.
Zo begint alles bij de “inventio”: de vinding van een origineel thema. Verder gaat het via de “dispositio” (het aanbrengen van structuur), de “elocutio” (het aanwenden van de gepaste stijl), en de “memoria” (het inprenten in het geheugen), om ten slotte uit te monden in de “actio” of “pronunciatio”: de confrontatie met het publiek. Geleerden en musici waren zich ten tijde van de renaissance nadrukkelijk gaan interesseren in de band tussen beide kunstvormen. De heropleving van de klassieke oudheid liet in alle culturele domeinen zijn sporen na, zo ook in de muziek.
Over het programma
The Toastmasters brachten tijdens dit programma een reeks beknopte toespraken die zijn opgehangen aan een van de vijf fases van Cicero. Sommigen ging aan de slag met het leven en werk van Cicero zelf. Anderen vertaalden zijn theorie naar meer hedendaagse onderwerpen, of koppelden met het fenomeen van muziek.
Het koor knoopte daarbij aan met composities van een componist als Orlandus Lassus die als geen ander putte hij het Latijnse erfgoed om de oude teksten ook muzikaal van een nieuwe declamatorische kracht te voorzien. Hetzelfde geldt voor componisten uit oudere generaties (zoals Johannes Ockeghem en Josquin Deprez) alsook uit de vroege barok (Étienne Moulinié en Johann Kuhnau).
Het programma ontsteeg daarmee het rechtlijnige verhaal, was geen muzikale biografie van Cicero, en allerminst een opgefleurd traktaat. Het verweven van retoriek en muziek leidde tot een natuurlijke associatie van stijlen, genres en topics. De muziek illustreerde het gesproken woord evenzeer als omgekeerd, en de ene noch de andere is ondergeschikt.
Waar en wanneer?
Dit concert werd gezongen in het kader van Amateurama 2019 op zaterdag 27 april 2019 om 20 uur in het Auditorium van Tweebronnen in de Diestsestraat 49 in 3000 Leuven
